همه ما برای یک بار هم که شده در زندگی روزمره‌مان نام ارز و اخبار بالا و پایین رفتن نرخ آن به گوشمان خورده است. احتمالا در آن لحظه با خودمان فکر کردیم چه اتفاقی می‌افتد که پول یک کشور نسبت به کشور دیگر ضعیف‌تر می‌شود یا یک نوع ارز از دیگری ارزش بالاتری دارد. در این مقاله سعی کردیم در این راستا به پرسش‌هایی مانند "ارز چیست؟" و "انواع نرخ ارزهای موجود در ایران کدامند" پاسخ دهیم.
ارز چیست؟
ارز به طور کلی نوعی از پول است که شامل سکه و اسکناس‌های کاغذی می‌شود که توسط دولت توزیع شده و در اقتصاد کشور گردش است. در حقیقت ارز وسیله مبادله کالا و خدمات به شمار می‌رود که پایه و زیربنای کسب و کارهاست. تمامی کشورهای جهان به صورت عمومی دارای ارز مخصوص به خودشان هستند. برای مثال ارز رسمی کشور ترکیه لیر و ارز رسمی ژاپن ین است. اگر چه هر نوع ارز متعلق به کشور خاصی است اما در مواردی ممکن است کشورها استفاده از ارزهای دیگر را در کشور خود قانونی اعلام کنند. جالب است بدانید دولت‌های السالوادور و پاناما استفاده از دلار را در کشورشان قانونی کرده‌اند.
از طرف دیگر ارزهای جدیدی مثل کریپتوکارنسی، بیت کوین، داگ کوین و سایر ارزهای آنلاین و دیجیتال به کشور خاصی تعلق ندارند و نظارت بر روی آن‌ها به صورت کاملا غیرمتمرکز است و نرخ این ارزها در یک بازه زمانی کوتاه می‌تواند به شدت تغییر کند. ارزهای محلی نوع دیگری از انواع ارز هستند که جهت تجارت در مناطق کوچک استفاده می‌شوند و از سمت دولت‌ها حمایت نمی‌‍شوند. در کشورهای بزرگی مانند امریکا انواع مختلفی از ارزهای محلی وجود دارند که تاریخ به وجود آمدنشان به قبل از تاسیس بانک‌های ملی و ایالتی برمی‌گردد.
بنابراین انواع ارز همان انواع پول است که فقط به اسکناس و سکه‌های کشورهای جهان محدود نشده و شامل مانده حساب جاری به ارز نیز می‌شود که قابل برداشت و انتقال به وسیله چک یا حواله‌های ارزی است. همچنین استفاده از ارز وسیله هر کشور برای انجام معاملات و تسویه حساب با دیگر کشورها به شمار می‌رود. به این ترتیب درخواست هر کشور برای ارز به میزان واردات مورد نیاز آن کشور بستگی دارد در حالی که مقدار ارز موجود در هر کشور به میزان کالا و خدماتی که صادر می‌کند ارتباط دارد. هر زمان آمار واردات بیشتر از صادرات باشد یعنی مخارج ارزی از درآمدهای ارزی بالاتر رفته و دولت با کمبود تراز پرداخت‌ها روبرو است که باید از محل ذخایر ارزی گذشته تامین شود.
عرضه و تقاضای ارز
یکی از موضوعات مهم عرضه و تقاضا برای ارز است. تقاضا یا درخواست زمانی اتفاق می‌افتد که کشوری بخواهد واردات کند یا قصد سرمایه‌گذاری و اعطای وام داشته باشد. منحنی تقاضا برای ارز مثل منحنی تقاضا برای محصولات شیب نزولی دارد. برای مثال اگر یوان چین را با درهم امارات مقایسه کنیم؛ زمانی که نرخ یوان چین در مقایسه با درهم افت کرده و در سطح پایین‌تری قرار بگیرد، تقاضا برای یوان چین افزایش خواهد یافت.
نرخ ارز
نرخ ارز در واقع نرخ یا قیمتی است که در آن دو نوع ارز مختلف می‌توانند با یکدیگر مبادله شوند. نرخ ارز ها می‌توانند شناور یا ثابت باشند. در تعیین نرخ ارز شناور ارزش ارز در رابطه با مکانیزم‌های بازار خارجی اعلام می‌شود و در تعیین نرخ ارز ثابت قیمت‌گذاری ارز در رابطه با ارز دیگری مثل طلا یا ارزهای مختلف انجام می‌شود. نرخ ارز به صورت لحظه‌ای و مدام در حال نوسان است زیرا ارزها دائما در حال مبادله شدن هستند و این معامله‌های همیشگی موجب می‌شود نرخ ارز نیز مانند طلا یا سهام به صورت آنی بالا و پایین برود.در بازار ایران با چندین نرخ ارز مواجه خواهیم شد که در ادامه هر کدام را به طور جداگانه توضیح خواهیم داد.
نرخ ارز آزاد
هدف نرخ خرید و فروش ارز در بازار غیر رسمی و آزاد کشور است. به دلیل این که اغلب معاملات در این بازار انجام می‌شود و دسترسی به آن برای عموم مردم ممکن است، نرخ ارز آزاد بیشترین مقبولیت را در بین افراد دارد و تبادل‌ها به طور کلی بر مبنای آن انجام می‌شود.
نرخ ارز دولتی
نرخ ارز رسمی در مبادله‌ها و معاملات ارزی که به صورت روزانه اعلام می‌شود به عنوان نرخ ارز دولتی یا نرخ ارز رسمی تلقی خواهد شد. مرکز مبادلات ارزی تحت نظر بانک مرکزی برای ساماندهی عرضه و تقاضای ارز در شبکه بانکی کشور ایجاد شده است. این نوع ارز به 25 نوع از کالاهای اساسی مانند برنج، گندم، گوشت و مرغ تعلق می‌گیرد. نرخ ارز دولتی توسط بانک مرکزی تعیین و خیلی کم دچار تغییر می‌شود. نرخ ارز دولتی به صورت معمول با نرخ ارز آزاد فاصله زیادی دارد.
نرخ ارز سنا
نرخ ارز سنا نرخ اعلامی ارز در سامانه سنا است. این نرخ میانگین یا متوسط قیمت خرید و فروش ارز بر اساس معامله‌های انجام شده در سامانه سنا توسط صرافی‌های سراسر کشور است.
نرخ ارز نیما
نرخ ارز نیمایی به وسیله دولت تعیین و به طور اختصاصی در اختیار صادرکنندگان قرار می‌گیرد. نرخ ارز نیمایی به طور معمول نسبت به نرخ ارز در بازار آزاد کمتر و نسبت به نرخ ارز دولتی کمتر است. خوب است بدانید بازرگان نمی‌توانند با استفاده از ارز نیمایی هر کالایی را وارد کنند. در قوانین و مقررات تجارت مصوبه‌هایی در خصوص این که چه کالاهایی شامل ارز نیمایی می‌شوند وجود دارد.
نرخ حواله ارزی
حوالی نوعی دستور پرداخت به شمار می‌رود که در پی آن یک بانک، صرافی یا موسسه مالی به درخواست مشتری خود، به یکی از موسسات کارگزار در خارج از کشور، حواله‌ای را صادر و از آن موسسه می‌خواهد مبلغ حواله را به ذی‌نفع آن پرداخت کند. این فرآیند به وسیله بانک‌ها یا در برخی موارد توسط صرافی‌های مجاز انجام می‌شود. نرخ حواله ارزی به معنای نرخ ارسال ارزها در قالب حواله توسط صرافی‌هاست.
نرخ ارز گمرک
برخی از محصولات وارداتی به کشور مشمول پرداخت حقوق و عوارض گمرکی می‌شوند که معمولا این عوارض در واقع به عنوان درصدی از ارزش تعین شده برای کالا توسط گمرک حساب می‌شود. از سمت دیگر با در نظر گرفتن این که کالاهای وارداتی توسط گمرک براساس ارزهای خارجی بسته به کشور مبدا ارزش‌گذاری می‌شود، برای تعیین میزان حقوق و عوارض گمرکی نرخ رسمی ارز اعلام شده از سوی بانک مرکزی برای ارزهای مختلف محاسبه می‌شود. به همین منظور گمرک جمهوری اسلامی ایران نرخ انواع ارز برای محاسبه حقوق و عوارض گمرکی را در باز‌های 7 روزه اعلام می‌کند که قیمت ارز گمرکی یا ارزش گمرکی نرخ ارز گفته می‌شود. این نرخ‌ها براساس برابری نرخ ارزهای خارجی به ریال می‌باشد و مبنای محاسبه نرخ ارز در گمرکات کشور است.
سخن پایانی
در پایان می‌توانی ارز را معادل مقدار پولی از واحد پول ملی در نظر بگیریم که برای دریافت پول کشور دیگر باید پرداخت کنیم. به عبارت دیگر به واحدهای پولی که در کشورهای دیگر داد و ستد می‌شود ارز گفته می‌شود. ارزها و نرخ آن‌ها تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند که در این مقاله سعی کردیم تعدادی از آن‌ها را برای شما به اختصار توضیح دهیم.
